Opinie: Culturele uitwisseling? Tussen Amerika en Europa is er enkel nog eenrichtingsverkeer
De Volkskrant 07-08-2025
Lees meer nieuws
Nederland heeft een cultureel handelstekort met de Verenigde Staten en die weerspiegelt een verstoorde machtsverhouding. Van films en muziek tot boeken en series: zij vertellen, wij luisteren. Dit moet anders betoogt Thomas Drissen (directeur De Creatieve Coalitie) in de Volkskrant.
Deze zomer draaien in Nederlandse bioscopen vooral Amerikaanse blockbusters: Superman, Jurassic World, The Fantastic Four. De hitlijsten? Gedomineerd door artiesten uit Atlanta en Los Angeles. Onze oortjes, schermen en hoofden worden gevuld met Amerikaanse stemmen, beelden en ideeën. Je zou bijna vergeten dat Nederland zelf ook een cultuur heeft. Terwijl we in Nederland in Amerikaanse verhalen leven, kennen de meeste Amerikanen de onze nauwelijks.
Er is amper nog sprake van culturele uitwisseling tussen Europa en de Verenigde Staten – het is eenrichtingsverkeer. Het culturele handelstekort is ontspoord. De laatste keer dat er een Europese film bovenaan de Amerikaanse bioscooplijsten stond, bijvoorbeeld? The Fifth Element, in 1997.
Ongefilterde import
Deze scheefgroei is meer dan een statistiek, hij weerspiegelt een verstoorde machtsverhouding. Terwijl de Verenigde Staten Europa onder druk zetten met eenzijdige handelsakkoorden en importheffingen, overspoelen ze ons gelijktijdig met culturele export. Films, muziek, boeken en series zijn strategische exportproducten. Zij vertellen, wij luisteren. En dat patroon verdiept zich.
Dit raakt aan meer dan marktverhoudingen. Europa investeert miljarden in defensie om zijn kernwaarden te beschermen, maar laat zijn wereldbeeld onbelemmerd steeds meer naar Amerikaans model vormen. En dat model is, onder Trump, fundamenteel onverenigbaar met onze eigen democratische beginselen.
Trumps Amerika deelt onze uitgangspunten niet. Zijn Amerika ondermijnt rechtsstatelijkheid en, intimideert minderheden en beknot kritische stemmen
– waaronder kunstenaars en journalisten. Trump benoemde zichzelf in februari tot voorzitter van het nationale cultuurinstituut van Amerika, The Kennedy Center, en ontsloeg er vervolgens de raad van toezicht. In juli spande hij een rechtszaak aan tegen The Wall Street Journal vanwege het publiceren van nieuws over zijn vriendschap met Jeffrey Epstein. Zelfs de populaire satiricus Stephen Colbert wordt binnenkort van de buis gehaald, naar verluidt om de Trump-regering te behagen. In het Amerika van Trump worden niet alleen landsgrenzen streng bewaakt. Ook het vrije woord staat onder streng toezicht. En toch importeren wij die cultuur ongefilterd.
Des te wranger is het dat dit verkeer vrijwel exclusief één kant op gaat. Europese muziek, boeken en films zijn zelden zichtbaar in de Verenigde Staten. Terwijl we in Europa miljarden uitgeven aan Amerikaanse cultuur, weet het gros van de Amerikanen Nederland niet eens aan te wijzen op de kaart.
Culturele weerbaarheid
De spanning tussen culturele autonomie en Amerikaanse dominantie is niet nieuw. In de jaren negentig voerde Nederland quota in voor televisieomroepen, uit vrees voor een overstroming van Engelstalige content. Maar waar publieke en commerciële zenders daaraan nog steeds moeten voldoen, ontspringen de streamingdiensten de dans vooralsnog. Platforms als Netflix, HBO Max en Disney+ investeren nauwelijks in Nederlandstalige films en series. Toch blijft maatschappelijke en politieke verontwaardiging in Nederland uit. Voelen we ons misschien cultureel inmiddels méér Amerikaan dan Europeaan?
Als we in Europa spreken over strategische autonomie, dan hoort culturele weerbaarheid daar onlosmakelijk bij. Want wie zijn verhalen niet vertelt, raakt ze kwijt. Langzaam vergeten we wie wij zijn en datgene wat we juist willen beschermen. Daarom is het tijd om het culturele handelstekort met de Verenigde Staten serieus te nemen.
Ik pleit voor een heffing van 50 procent op Amerikaanse films, muziek en audiovisuele diensten. Daartoe kan de Tweede Kamer morgen overgaan; de wettelijke grondslagen daarvoor zijn er. Niet als vergelding, maar om het tij te keren. De opbrengst moet ten goede komen aan cultuur en media van Europese bodem: aan makers die onze taal spreken, ons landschap begrijpen, onze humor ademen. Aan verhalen die niet voortkomen uit autocratie, maar uit artistieke vrijheid en het vermogen om het systeem te bevragen.
Dat is geen economisch protectionisme. Het is louter culturele zelfbescherming. Als onze verhalen geen gehoor krijgen in de Verenigde Staten, hoeven wij hun stem niet klakkeloos te versterken.
Lees het artikel hier op de website van de Volkskrant
