Werken met AI: hulpmiddel, geen vervanger

AI is geen alwetend orakel, maar een meedenkende assistent. Generatieve AI kan je helpen sneller varianten te bedenken, structuur aan te brengen en inspiratie te geven voor een eerste versie. Als je het goed gebruikt is het doel is niet om functies te vervangen, maar om menselijke uitvoeringskracht te vergroten. In ons interview met Marleen Stikker gaan we dieper in op waarom het zo belangrijk is om zelf controle te houden. In dit artikel helpen we je op weg bij de eerste stappen met generatieve AI. 

Prompten: de basis 

Generatieve AI stuur je aan met een prompt. Dat is een soort briefing. Je geeft context (wie/waarvoor), doel (wat moet het opleveren), randvoorwaarden (lengte, taal, toon, rechten) en vorm (bijv. lesplan, B1-tekst, cue-sheet). 

Goed prompten levert: 

• Betere eerste versies; 

• Minder ruis; 

• Een transparant en herhaalbaar proces (je kunt prompts bewaren en verantwoorden).

 Maar onthoud: jij doet de eindcheck. Dat is menselijke regie. 

Voorbeelden per beroep: 

• Theaterdocent: “Je bent dramaturgisch assistent. Schrijf drie lesopzetten (45 min) fysiek spel voor mbo-leerlingen. B1-niveau, met leerdoelen, werkvormen en reflectievragen.” 

• Gaffer/licht: “Genereer een cue-sheet voor een voorstelling van 50 min. Per cue: timing, kleurtemperatuur, intensiteit, fixture-groep. Voeg een veiligheidschecklist toe.” 

• Museumdocent: “Herschrijf deze zaaltekst (200 woorden) naar B1. Voeg drie kijkvragen toe en een Engelse versie.” 

Voorbeelden van regels om mee te geven in je prompt 

→ “Citeer minimaal 3 controleerbare bronnen (titel, auteur, jaar, URL) en markeer onzekere claims met ⚠︎; voeg een lijst ‘Wat moet ik zelf verifiëren?’ toe. “Geef 3 tegenargumenten vanuit het perspectief van een expert” 

→ “Lever een toegankelijkheidspakket: B1-tekst (≤120 woorden), alt-tekst (≤120 tekens) en ondertitels als .srt (NL/EN, 25 fps).” 

→ “Gebruik geen namen of beelden van levende makers; beschrijf stijlkenmerken (kleur, textuur, compositie, ritme) i.p.v. ‘in de stijl van …’.” 

→ “Voer een bias-check uit: wijs mogelijke stereotyperingen aan en geef een inclusieve herformulering met korte motivatie.” 

→ “Sluit af met een human-reviewchecklist (feiten, rechten/portret/stem, privacy, veiligheid) en benoem wat buiten AI om geverifieerd moet worden.” 

→ “Markeer citaten en parafraseringen. Markeer waar je aanpassingen hebt gedaan. Zet dit in een lijst naast de originele tekst zodat ik het kan controleren.” 

AI in jouw werkpraktijk 

Ter inspiratie lieten we ChatGPT een lijstje maken van manieren waarop verschillende doelgroepen generatieve AI kunnen gebruiken. Zo zie je praktische voorbeelden van hoe je generatieve AI kunt inzetten in jouw voordeel.   

Makers en uitvoerenden – van idee naar eerste schets 

• Ideevorming: 10 varianten op een concept, titel, hook, choreografisch motief. 

• Tekst en redactie: bio’s, samenvattingen, loglines, shownotes. 

• Beeld / Audio / Video: stijlvarianten, klankpaletten, eerste montagevoorstellen. 

• Toegankelijkheid: alt-tekst voor afbeeldingen, (live)captions, B1-herschrijven. 

Technische crew en productie – van plan naar uitvoer 

• Planning en logistiek: opstellen van callsheets, cue-sheets, draaiboeken. 

• Veiligheid: risico-overzichten, checklist per afdeling. 

• 3D/visualisatie: set-schetsen, materiaalstaten, lichtplots-varianten. 

Bestuur/educatie/organisatie – van informatie naar besluit 

• Onderzoek en synthese: trends, beleidsnotities, beslispunten. 

• Subsidie en begroting: outlines, scenario’s met aannames. 

• Archief en metadata: OCR, auto-tagging. 

• Marketing en publiek: contentplannen, pers/promokits.

Intentie eerst

Formuleer wat je wil bereiken (artistiek, educatief, publiek), welke voorwaarden je belangrijk vindt en wat je verwacht van de output. AI volgt jouw kader. 

Mens-in-de-cyclus

Elke AI-output krijgt redactie, factcheck en, waar relevant, een veiligheids- of rechtencheck.  

Transparantie & evaluatie

Bewaar prompts/versies, noteer de gemaakte keuzes, en evalueer wat echt waarde opleverde.  

Zie de voorbeelden hierboven als manieren waarop je generatieve AI kunt inzetten als hulpmiddel, niet als vervanger. Het kan je helpen sneller varianten te bedenken of structuur aan te brengen, maar richting, kwaliteit en verantwoordelijkheid moet bij mensen blijven liggen. Werk daarom altijd met de vuistregels: intentie eerst en mens-in-de-cyclus: eerst je kader, dan AI-voorstellen, daarna menselijke selectie en eindredactie. Leg keuzes kort vast en evalueer wat echt waarde toevoegt. Zo vergroot je draagkracht zonder menskracht uit te hollen en blijft het resultaat van jullie. 

Wat zijn de risico’s, waar moet ik op letten? 

Het werken met generatieve AI kent voordelen, maar brengt zeker ook de nodige juridische, ethische en operationele risico’s mee, zoals: 

• Auteursrecht: Auteursrecht ontstaat pas bij eigen, creatieve keuzes van een mens. Pure machine-output zonder jouw creatieve inbreng is juridisch wankel. Vermijd prompts als “in de stijl van [levende maker]”; documenteer prompts/versies en bronmateriaal om aan te tonen hoe jij creatieve keuzes hebt gemaakt.  

  • Vergeet niet je eigen materiaal te beschermen, bijvoorbeeld via Opt Out Now (Federatie Beeldrechten).

• Vertrouwelijke gegevens (AVG): Deel geen informatie die je niet op het internet zou willen terugvinden, denk aan contracten, persoonsgegevens, wachtwoorden of financiële data. 

• Hallucinaties en fouten: Vraag om bronnen en onzekerheden; verplicht een mens-in-de-cyclus procedure en maak afspraken over eindredactie. 

• Bias en representatie: Wees je bewust van ingebouwde vooroordelen en wie de eigenaar is van de tool die je gebruikt. Genereer diverse variaties en alternatieven; controleer nuances en aanpassingen; vraag om een bias-check; controleer altijd voordat je de output gebruikt.  

• Ecologische voetafdruk: Minimaliseer energieverbruik: gebruik waar mogelijk lichte modellen, denk van te voren na over het doel van je gebruik.  

Aan de slag met generatieve AI

Werk je in een team*? Ga met elkaar aan de slag en bepaal jullie antwoord op de onderstaande vragen. Herhaal dit eens in de zoveel tijd, zodat je nieuwe ontwikkelingen op het gebied van generatieve AI meeneemt in je keuzes.  

*Je kunt dit natuurlijk ook als brainstorm gebruiken voor jouw eigen zzp-praktijk.  

Vragenlijst werken met AI

1. Regie & bedoeling: Als AI sneller schetst dan wij reflecteren, hoe zorgen we dat de artistieke intentie leidend blijft en niet de output van het model? Welke taken willen we niet automatiseren omdat ze leerweg, werkgelegenheid of vakmanschap ondermijnen? Waar zit de menselijke meerwaarde die we actief willen koesteren? 

2. Bronnen & toestemming: Mogen we bouwen op datasets die (deels) zonder expliciete toestemming zijn verzameld? Wanneer kiezen we alleen publieke varianten en waarom? 

3. Eerlijk gebruik vs. toe-eigening: Wanneer is “inspiratie” nog fair, en wanneer voelt het als stijldiefstal of culturele toe-eigening, zelfs als het juridisch mag? 

4. Waardigheid & consent: Wat betekent een ethisch ‘ja’ bij portret en stem (herroepbaar, doelgebonden, context)? Waar leggen we de grens als iemand “nee” zegt maar de techniek het tóch kan? 

5. Representatie: Wie wordt zichtbaar/hoorbaar in onze AI-varianten—en wie niet? Hoe voorkomen we dat bias van AI en onszelf onze publieksbeelden en castings vernauwt? 

6. Waarheid & verbeelding: Is het aanvaardbaar een “mooie” AI-interpretatie te delen die feitelijk twijfelachtig is? Welke verantwoordelijkheid hebben we richting publiek voor bronnen en nuancering? 

7. Privacy als principe: Welke informatie houden we uit AI, niet alleen om de wet, maar omdat vertrouwelijkheid en veiligheid van makers, publiek en crew zwaarder wegen dan gemak? 

8. Ecologische rechtvaardigheid: Wanneer is de artistieke meerwaarde het energie-/waterverbruik waard? Welke drempel hanteren we voor “nee, dit is te zwaar voor wat het oplevert”? 

9. Transparantie & no-go’s: Wanneer en hoe vertellen we dat AI meeschreef/meemaakte en welke toepassingen sluiten we principieel uit (bijv. deepfakes, postume “nieuwe” werken zonder toestemming, crowd-monitoring)? 

10. Risicobeheersing: Wat is ons incidentplan bij verkeerd gebruik of lekken van data, rechtenclaims of reputatierisico bij fouten in gebruikte output (wie belt wie, binnen welke termijn), en hoe leggen we vast wat we ervan leren? 

Tot slot…

• Blijf op de hoogte (maar je hoeft niet alles te weten) 
  De ontwikkelingen op het gebied van AI gaan razendsnel. Het is goed om zo nu en dan te kijken hoe de mogelijkheden veranderen, wat er gebeurt op gebied van wet- en regelgeving, en wat jij kunt doen om jouw werk te beschermen en versterken. Dit betekent overigens niet dat we vinden dat je elke tweet, post en podcast moet volgen. Hoe groter de hype, hoe meer mensen er iets over willen zeggen. Focus op betrouwbare stemmen zoals Waag futurelab, bits-of-freedom, en de Boekmanstichting. Of volg organisaties die voor jouw belangen opkomen zoals de Kunstenbond, Auteursbond en De Creatieve Coalitie. 

• Wees niet bang (maar wel voorzichtig) 
  Het is logisch dat (generatieve) AI spannend voelt: de ontwikkelingen gaan snel en de gevolgen zijn nog niet volledig te overzien. Geef nieuwsgierigheid bewust ruimte: leer stap voor stap hoe systemen werken, waar kansen liggen en waar grenzen en risico’s zitten. Gebruik je ongemak als kompas voor gezonde waakzaamheid: stel kaders, eis transparantie, leg keuzes en vast, en toets uitkomsten altijd met een mens. Zo behoud je regie over jouw samenwerking met AI, nu en later. 

• Oefening baart kunst 
  Door te oefenen leer je waar AI jouw praktijk echt helpt (varianten, structuur, eerste opzet) en waar menselijk oordeel cruciaal blijft (nuance, context, veiligheid). Je signaleert sneller hallucinaties (wanneer de generatieve AI zelf dingen verzint) en bias. Je leert beter herkennen wanneer juridische of privacy-waarborgen nodig zijn.

Start met oefenen!

Je wilt een persbericht, infosheet of mail schrijven, maar weet niet zeker welke toon je moet aanhouden.  

1. Basisopdracht: Schrijf een bericht (of neem iets wat je onlangs geschreven hebt)

2. Variatie: Vraag om 3 varianten in toon (bijv. enthousiasmerend, somber, journalistiek) en bedenk waartoe de tekst dient (bijv. promotiepost, mail, uitnodiging, verslag) 

3. Structuur: Vraag per variant een kop, subtitel en call 2 action.  

4. Redenatie: Laat AI toelichten welke versie het beste past bij jouw kanaal/doel. 

5. Evalueer: Wat vind je zelf van de output? Klopt de tekst nog met het origineel, of heeft de generatieve AI extra informatie verzonnen? Wil je de tekst nog laten controleren op bias?  

6. Loggen: Voor een transparant werkproces is het belangrijk om je besluit en de redenen te noteren.  

---