Gastartikel: Gratis werken als creatief - wel of niet doen?
Gastschrijver en fotograaf Wilmar Dik deelt praktische tips voor fotografen en andere makers die regelmatig worden gevraagd om gratis te werken.
Lees meer nieuws
Je kent het vast: “We zouden graag een logo, schilderij, ontwerp of fotoserie laten maken, maar we hebben helaas geen budget.” Ik ben sinds 2008 beroepsfotograaf en werk vanuit Den Haag. En nee, ik werk zelden gratis. Niet omdat ik geen aardige dingen wil doen, maar omdat mijn werk waarde heeft die overeenkomt met mijn tarief. De vraag om je vakkennis, tijd en apparatuur gratis in te zetten komt vaak voorbij in creatieve sectoren. In dit artikel lees je waar je dan op moet letten en hoe je een goede keuze maakt.
1. De waarde van je werk
Jouw tijd, kennis en ervaring hebben een prijs. Als zzp’er moet je je tarief waard zíjn én ernaar handelen. Werk je als maker gratis, dan geef je opdrachtgevers het signaal dat jouw werk weinig waarde heeft.
Er zijn altijd redenen:
• “Jij hebt toch al zo’n leuk beroep?”
• “Wij doen iets belangrijks, help je ons mee?”
• “We zijn een goed doel, dus jij gunt ons toch ook wat?”
De onderliggende boodschap is simpel: jouw vak wordt niet serieus genomen. Iemand die gratis werkt, wordt later niet gezien als de beste in zijn vak, maar als de goedkoopste.
2. “We hebben maar beperkt budget...”
Die zin hoor je vaak. Lees hem eens anders: “We vinden wat jij doet niet belangrijk genoeg om er een realistisch budget voor vrij te maken en gokken erop dat we wel iemand vinden.” Budgetten zijn niet objectief, maar het resultaat van keuzes. Als iets echt belangrijk is, vragen mensen offertes aan en maken ze daar ruimte voor in hun budget. Laat het spreekwoordelijke ‘neefje van de buurvrouw’ die klus maar doen. Valt het resultaat tegen, dan komen ze misschien later bij jou terug, dit keer mét budget.
3. Wedstrijden: maak kans op…
Een populaire manier om veel gratis werk binnen te halen, is via wedstrijden. Teken-, ontwerp- en fotowedstrijden: stuur je mooiste werk in en maak kans op van alles. Zolang de beloning niet in verhouding staat tot alle tijd en expertise die het de inzenders kost, kun je hier beter ver van wegblijven. Je werk verdient een normaal tarief, niet slechts een kans op een prijs in ruil voor uren onbetaald werk.
Eerder schreef ik hierover: Tips voor mee doen met een fotowedstrijd.
4. Marktwerking en concurrentie
In creatieve sectoren is het aanbod vaak groter dan de vraag. Goedkoop lijkt daarom de norm. Als je daarin meegaat, zal je spaargeld sneller op zijn dan je verdiensten groeien. Vroeg of laat zul je op zoek moeten naar een andere baan (al dan niet in loondienst). Echter, wie meegaat in ‘gratis’ ondermijnt zijn eigen waarde en draagt bij aan de verlaging van de standaard. Daarmee schaad je niet alleen jezelf, maar ook collega-makers die proberen hun werk tegen een eerlijk tarief aan te bieden.
5. Kosten, continuïteit en reputatie
Als zelfstandige heb je kosten: apparatuur, verzekeringen, administratie, marketing, opleidingen, belasting, pensioen en straks ook een verplichte AOV. Dat alles, plus je inkomen, moet uit je tarief komen. Werk je onder je kostprijs, dan betaal je in feite zélf voor de opdrachtgever. Krijg je een verzoek om gratis te werken, zeg dan gerust: “Ik heb zelf helaas geen budget om gratis te werken.” Je werk kost namelijk wél geld. Jij hebt waarde, en dat moet terugkomen in het tarief dat je zelf zorgvuldig hebt berekend.
6. Wat kun je wél doen?
Wil je ervaring opdoen? Werk dan in de eerste plaats voor jezelf en zoek een partij die aan jouw voorwaarden wil voldoen. Vrijwilligerswerk is prima als je daar bewust voor kiest, bijvoorbeeld om een eigen vrij project te realiseren. Maar dat betekent niet dat anderen daar gratis gebruik van mogen maken: vrijwillig werken is iets anders dan gratis werken voor een opdrachtgever. Geef alleen korting met een duidelijke reden en scherpe afbakening. Waarom geef je korting, waarover en hoe lang? Leg afspraken vast, ook bij lage vergoedingen: wat lever je, wie betaalt wat, hoeveel en met welke rechten? Laat opdrachtgevers zien wat jouw werk écht kost, ook als ze korting krijgen. Dat helpt hen te begrijpen welke waarde ze ontvangen. Transparantie maakt duidelijk dat gratis eigenlijk nooit echt gratis is.
Conclusie
Werk niet gratis voor ‘exposure’. De waarde daarvan ligt meestal dichter bij nul dan bij jouw echte tarief. Als er geen budget is, kun je je tijd beter aan andere dingen besteden. Wie gratis werkt, is geen ondernemer maar subsidiegever, en dan nog aan een partij die de waarde van je beroep toch al niet erg hoog inschat.
Spelen mensen in op je gevoel om “aardig” te zijn? Dan is dit het moment om nee te zeggen. Gratis werken lijkt onschuldig, maar het ondermijnt je positie, je inkomen en de waarde van je vak. Professionals horen betaald te worden voor hun tijd, inzet en kwaliteit. Het tarief dat je zelf hebt vastgesteld, ís je waarde. Ga je onder die waarde werken, dan moet je daar een heel goede reden voor hebben.
Want als jij je eigen waarde niet serieus neemt, wie dan wel?
Wilmar Dik is fotograaf en cameraman uit Den Haag.
Sinds 2008 werkt hij voor bedrijven en maatschappelijke organisaties aan sterk, inhoudelijk beeld. Daarnaast schrijft hij artikelen over fotografie en creatief ondernemerschap op Reclamebeeld.nl.
